I a tres formacions del superlatiu absolut en occitan :
- (las formacions fossilizadas (lista clavada) ; balhadas per informacion) ;
- los manlèus sabents ;
- las formacions sinteticas (adjoncion d'un prefixe) ;
- las formacions perifrasticas (emplec d'un advèrbi d'intensitat davant l'adjectiu).

1 - Las formacions fossilizadas

Se tròban pas qu'en occitan ancian ; representan l'evolucion fonetica normala de superlatius latins en -IMUS/-EMUS, -SIMUS, -TIMUS, -ISSIMUS :
altismes/ autismes < altissimus
carismes < carissimus
estrems < extremus
pesmes < pessimus
mermes < minimus (evolucion per dissimilacion -n-> -r-)
proïsmes < proximus (la trèma senhala que la -i- es sillabica ; es pas un diftong)

En latin classic, la màger part dels superlatius èran fargats amb lo sufixe -issimus : doctissimus (doctus), clarissimus (clarus)… En occitan ancian, s'es conservat pas que per qualques adjectius de la lista çai sus ; mas en italian es la sola formacion de superlatiu absolut : carissimo… e en espanhòl es en concurréncia amb la formacion perifrastica : carísimo / muy caro… La situacion del catalan es pus pròcha de l'espanhòl que non pas de l'occitan : l'emplec del sufixe -issim i es pus corrent.

En latin tardiu, en d'unas regions, Gàllia per exemple, aquela formacion sufixala foguèt remplaçada per una formacion perifrastica pus clara amb d'advèrbis d'intensitat coma bene > ben ; multum > molt ; forte > fòrt ; plane > plan…

2 - Los manlèus sabents

Las fòrmas çai sus de l'occitan ancian son pas estadas conservadas levat : altisme / autisme (literari). Al sègle XVI^en, d'unas foguèron remplaçadas per de manlèus al latin :
extrèm(e) < extremu
infim(e) < infimu
minim(e) < minimu
suprèm(e) < supremu

Al sègle XVI^en -XVII^en, qualques formas en -issim(e) foguèron manlevadas al latin (o a l'italian) : grandissim ; rarissim ; serenissim… e benlèu qualques autres, pas mai. Lor emplec es limitat a de formulas fossilizadas, per exemple serenissim… a la lenga literària o a la neologia fantasiosa (tèxtes parodics, umoristics…)

Es pas un sistèma viu de formacion del superlatiu ; çaquelà las gramaticas de la lenga modèrna lo senhalan pas.

3 - Las formacions sinteticas per prefixacion

Son pas clavadas mas se tròban pas per totes los adjectius e son pas tant usualas coma las formacions perifrasticas ; son puslèu emplegadas dins la lenga literària ; lo prefixe mai corrent es : sobre-/subre- en lengadocian, suber-/sober- en gascon :
sobrebèl, sobregai…
suberhaut, suberhòrt…

Es necessari de verificar sus un diccionari se son atestadas o pas.

4 - Las formacions perifrasticas

Dins la lenga modèrna son las solas que foncionan per totes los adjectius, que sian formas popularas o sabentas (cultas) :
plan content ; plan malcorat ; fòrça estrech ; tot plen amistós ; bravament pesuc…
plan intelligent ; fòrça irreverenciós ; fòrça audible…

formas especificas :
prov. : ben : ben content…
gasc. : hèra ; hòrt : hèra espés ; hòrt coratjós…

I a qualques autres biaisses de marcar lo superlatiu absolut mas son marginals.

Cossí que siá, de formas coma *belissim, *tristissim, semblan aberrantas (etimologicament : que se fòravian, que sortisson de la via acostumada) e una forma coma *vivissim es, per jo, çò que los gramaticians d'un còp èra apelavan un barbarisme : « l'emplec d'un mot qu'es pas fargat en seguint las règlas de la lenga talas coma existisson à una epòca determinada. » Dins lo foncionament d'una lenga, i a de causas que son possiblas, d'autras que o son pas.

Maurici Romieu, vicepresident del conselh lingüistic del Congrès

Fòto : Dennis Jarvis